بارش‌های متمرکز: چگونه می‌تواند منابع آبی ایران را تهدید کند؟”
فرشادپژوه ـ توانانیوز ، تمرکز بارش در ایران به معنای توزیع نابرابر بارش‌های جوی در مناطق مختلف کشور است. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از اقلیم‌های متنوعی برخوردار است که این امر تأثیر زیادی بر الگوی بارش‌ها دارد.
کشور ایران به طور کلی دارای اقلیم خشک و نیمه‌خشک است و بارش‌ها عمدتاً در فصل‌های پاییز و زمستان رخ می‌دهد. در حالی که برخی مناطق مانند سواحل شمالی و غربی کشور بارش‌های قابل توجهی را تجربه می‌کنند، مناطق مرکزی و جنوبی معمولاً با کمبود بارش مواجه‌اند.
این تمرکز بارش می‌تواند تأثیرات زیادی بر روی کشاورزی، منابع آب، و اکوسیستم‌های محلی داشته باشد. همچنین، تغییرات اقلیمی و نوسانات آب و هوایی می‌تواند الگوی بارش را تحت تأثیر قرار دهد و چالش‌هایی را برای مدیریت منابع آب در کشور ایجاد کند.
در نتیجه، مطالعه و تحلیل الگوی بارش و تمرکز آن در ایران از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوان برنامه‌ریزی‌های مؤثری برای مدیریت منابع آب و توسعه پایدار انجام داد.
بر اساس مطالعه ی انجام شده تحت عنوان” بررسی زمانی – مکانی تمرکز روزانه بارش در ایران” نویسندگان (پژوه و دارند، 2024) در تحقیق خود دریافتند که ایران به سه منطقه کلی از لحاظ بارش تقسیم می‌شود:
1. منطقه اول: سواحل جنوب غرب دریای خزر با میانگین بارش بیش از 1500 میلی‌متر.
2. منطقه دوم: بخش‌های مرکزی رشته کوه زاگرس در جنوب غرب کشور با بارش بین 600 تا حدود 1000 میلی‌متر.
3. منطقه سوم: سایر نواحی کشور که بارش آن‌ها کمتر از 600 میلی‌متر است
کمترین میانگین بارش در بخش مرکزی کشور با حدود 56 میلی‌متر ثبت شده است. همچنین، میانگین تعداد روزهای بارانی نیز به شدت به آرایش فضایی بارش‌ها وابسته است، به طوری که بیشینه روزهای بارانی در سواحل جنوبی دریای خزر با حدود 180 روز مشاهده می‌شود. تحلیل‌های آماری نشان می‌دهند که در سواحل شمالی خلیج فارس، 90 درصد از روزهای سال بدون بارش است و کل بارش دریافتی تنها در 10 درصد از روزها رخ می‌دهد. در مقابل، در سواحل جنوبی دریای خزر، بیش از 80 درصد از روزهای سال همراه با بارش است.
تمرکز بارش
بر اساس تحلیل‌های شاخص تمرکز بارش، کمینه تمرکز بارش در سواحل جنوبی دریای خزر با مقدار و بیشینه آن در جنوب شرق و سواحل جنوبی کشور با مقدار مشاهده می‌شود. به طور کلی، دو سوم ایران واقع در مناطق مرکزی، شرقی و جنوبی از تمرکز بالای بارش برخوردار هستند.
روند تغییرات
نتایج بررسی روند تمرکز بارش نشان می‌دهد که در اغلب مناطق ایران (74.4 درصد)، تمرکز بارش طی دوره آماری افزایش یافته است. بیشترین نرخ افزایش تمرکز بارش در مناطق غربی و شمالی مناطق مرکزی ایران بین 2 تا 4 درصد بوده است. همچنین، بررسی سری‌های زمانی نمایه تمرکز بارش و فراوانی روزهای بارانی نشان می‌دهد که از سال 1376 به بعد، روند تمرکز بارش به تدریج افزایش یافته و سهم بارش دریافتی و فراوانی روزهای بارانی به طور معناداری کاهش یافته است. که علت آن می تواند به دلیل تغییرات الگوهای گردش هوا و در مقیاس بزرگتر تغییرات اقلیمی باشد.
نتایج نهایی
بررسی سهم شدت‌های مختلف بارش در کل بارش نشان می‌دهد که بیشینه بارش‌های خیلی کم، کم و متوسط در مناطق مرکزی و شمال غرب کشور قرار دارد، در حالی که سهم بارش‌های شدید و بسیار سنگین به تدریج در مناطق غربی، جنوب غربی و سواحل دریای خزر افزایش یافته است. روند منفی معنادار سهم بارش‌های با شدت کم تا متوسط و روند مثبت برای بارش‌های شدید تا بسیار سنگین نشان‌دهنده تغییرات قابل توجه در الگوی بارش کشور است. که گویای رخداد حجم بزرگی از بارش در چند روز آن هم به صورت سیل آسا و مخرب می باشد و بخش اعظمی از روزها و ماه های سال بدون بارش سپری می شود. این نتایج می‌تواند مبنایی برای برنامه‌ریزی‌های بهینه در مدیریت منابع آب و کشاورزی در ایران باشد.
جهت مطالعه کامل مقاله می توانید به لینک زیر که در مجله معتبر Environment, Development and Sustainability به چاپ رسیده است مراجعه کنید.
https://link.springer.com/article/10.1007/s10668-024-05428-1
نویسنده : فرشاد پژوه
اقلیم شناس و مدرس دانشگاه
