چگونه از سنت به مدرنتیه مهاجرت کنیم بدون اینکه روان مان بشکند؟
فهیمه زارع
فهیمه زارع _ توانانامه، تاب‌آوری (Resilience) به توانایی افراد و جوامع برای سازگاری مثبت در مواجهه با بحران‌ها، تغییرات شدید یا فشارهای روانی-اجتماعی اشاره دارد. در جوامعی که در حال گذار از ساختارهای سنتی به مدرن هستند (مانند ایران)، تاب‌آوری نقشی حیاتی در کاهش آسیب‌های این انتقال ایفا می‌کند. این مقاله به تعریف تاب‌آوری، چالش‌های خاص جوامع در حال گذار و راهکارهای تقویت آن می‌پردازد.
انواع تاب آوری:
تاب‌آوری فردی (Individual Resilience)
تاب‌آوری فردی به توانایی یک شخص در سازگاری مؤثر با شرایط دشوار، بحران‌ها یا فشارهای روانی-اجتماعی اشاره دارد. این مفهوم بر ظرفیت فرد برای حفظ یا بازگشت به عملکرد طبیعی پس از مواجهه با استرس‌های شدید تمرکز می‌کند.
ویژگی‌های اصلی:
مهارت‌های مقابله‌ای: مانند حل مسئله، تنظیم هیجانات و تفکر انعطاف‌پذیر.
منابع درونی: مثبت‌نگری، خودکارآمدی و توانایی یادگیری از تجربیات منفی.
حمایت بیرونی: نقش خانواده، دوستان یا مشاوران در تقویت تاب‌آوری فرد.
مثال:
فردی که پس از از دست دادن شغل، با آموزش مهارت‌های جدید و استفاده از شبکه حمایتی اطرافش، به سرعت به زندگی عادی بازمی‌گردد.
تاب‌آوری اجتماعی (Social/Community Resilience)
تاب‌آوری اجتماعی، توانایی یک گروه، جامعه یا سیستم برای مقابله با بحران‌های جمعی، بازیابی سریع و حفظ عملکردهای اساسی خود است. این مفهوم بر همبستگی، نهادها و ساختارهای اجتماعی تأکید دارد.
ویژگی‌های اصلی:
سرمایه اجتماعی: اعتماد متقابل، مشارکت مردمی و شبکه‌های حمایتی (مثل NGOها)
زیرساخت‌ها: دسترسی به خدمات بهداشتی، امنیتی و منابع اقتصادی در بحران.
سیاستگذاری: وجود برنامه‌های مدیریت بحران و هماهنگی بین نهادها.
مثال:
جامعه‌ای که پس از یک زلزله ویرانگر، با کمک‌های داوطلبانه، بازسازی سریع زیرساخت‌ها و حمایت روانی جمعی، بهبود می‌یابد.
چرا جوامع در حال گذار آسیب‌پذیرند؟
1- تعارض ارزش‌ها: کشمکش بین هنجارهای سنتی (مثل خانواده گسترده) و مدرن (فردگرایی).
2- گسست نسل: جوانان با ارزش‌های جهانی آشنا می‌شوند، درحالی که نسل قدیم به سنت‌ها پایبند است
3- نابرابری در دسترسی به منابع: شهرها سریع‌تر مدرن می‌شوند، اما مناطق روستایی ممکن است احساس محرومیت کنند.
پیشنهاداتی برای ارتقا تقویت تاب‌آوری در جوامع در حال گذار
الف:سطح فردی:
آموزش مهارت‌های حل مسئله و تنظیم هیجان (برنامه‌های مدرسه‌محور).
ترویج روان‌شناسی مثبت‌نگر (تمرکز بر رشد پس از سانحه).
ب: سطح اجتماعی:
تقویت شبکه‌های حمایتی غیررسمی مثل گروه‌های محلی و NGOها
توسعه برنامه‌های جامعه‌محور برای بحران‌ها (مثل “خانه‌های تاب‌آوری” در محلات).
ج: سطح سیاستگذاری:
ادغام سلامت روان در برنامه‌های توسعه ملی.
سرمایه‌گذاری بر آموزش و پرورش تاب‌آور (مدارس مقاوم در برابر بحران).
تاب‌آوری در جوامع در حال گذار، نه مقاومت در برابر تغییر، بلکه سازگاری هوشمندانه با آن است. این فرآیند نیازمند همکاری بین افراد، نهادها و سیاست‌گذاران است. سرمایه‌گذاری بر آموزش، گفت‌وگوی اجتماعی و نهادهای انعطاف‌پذیر می‌تواند این انتقال را کم‌هزینه‌تر کند.
نویسنده :فهیمه زارع
مشاور و روان درمانگر
