الناز بيات- توانانيوز: یکی از چالش‌برانگیزترین و در عین حال حیاتی‌ترین وظایف سازمان‌ها، دولت‌ها و نیروهای مسلح است. در چنین شرایطی، آموزش منابع انساني باید به گونه‌ای طراحی شود که علاوه بر حفظ کارایی و انسجام نیروهای انسانی، انعطاف‌پذیری لازم برای مقابله با تهدیدات و بحران‌های ناشی از جنگ را نیز فراهم کند. در ادامه به اصول و راهکارهای کلیدی در این زمینه اشاره می‌شود:
1) اولویت‌بندی آموزش‌های اضطراری
– بقا و امنیت شخصی:آموزش مهارت‌های اولیه بقا مانند پناهگیری، کمک‌های اولیه، مقابله با حملات شیمیایی و بیولوژیکی، و نحوه رفتار در شرایط بمباران. (3)
– مدیریت استرس و ترومای روانی: برگزاری دوره‌های روان‌شناسی برای مقابله با اضطراب، ترس و اختلالات پس از سانحه (PTSD) برای کارکنان و مدیران. (8)
– ارتباطات بحران:آموزش روش‌های ارتباطی جایگزین در صورت قطعی شبکه‌های مخابراتی (مثل استفاده از رادیوهای موج کوتاه یا پیام‌رسان‌های امن.) (7)
2) انعطاف‌پذیری در روش‌های آموزشی (7) (3)
– آموزش مجازی و آفلاین:در صورت نبود اینترنت پایدار، استفاده از پلتفرم‌های آفلاین یا آموزش از طریق DVD، جزوات چاپی و رادیو.
– آموزش چهره‌به‌چهره در پناهگاه‌ها: برگزاری جلسات آموزشی کوتاه و متمرکز در مکان‌های امن.
– شبیه‌سازی شرایط جنگ: اجرای تمرین‌های عملی مانند تخلیه اضطراری، مقابله با آتش‌سوزی و شناسایی بمب.
3) تقویت روحیه تیمی و رهبری (2) (3)
– آموزش رهبری در شرایط بحران: پرورش مدیران و سرپرست‌هایی که بتوانند در شرایط پراسترس تصمیم‌گیری کنند.
– کار تیمی تحت فشار: تقویت همکاری بین بخش‌های مختلف با تمرین‌های گروهی در شرایط شبیه‌سازی شده جنگ.
– حفظ انگیزه:استفاده از روش‌های تشویقی و تقدیر از افراد در صورت عملکرد مطلوب، حتی در شرایط سخت.
4) آموزش مهارت‌های چندگانه (چندتخصصی شدن) (6) (7)
– در جنگ ممکن است برخی نیروها از دست بروند یا ارتباط با آنها قطع شود، بنابراین آموزش کارکنان برای انجام چندین وظیفه ضروری است. مثلاً:
– یک حسابدار ممکن است نیاز به آموزش کمک‌های اولیه داشته باشد.
– یک تکنسین فناوری اطلاعات باید بتواند در صورت نیاز به امور لجستیکی کمک کند.
5) استفاده از تجربیات گذشته و درس‌های تاریخ
– بررسی تجربه های موفق و ناموفق مدیریت منابع انسانی در جنگ‌های گذشته (مانند جنگ جهانی دوم، جنگ ایران و عراق، یا جنگ اوکراین.) (5) (4)
– آموزش نحوه تطبیق راهبردهای قدیمی با تهدیدات جدید (مثل جنگ سایبری یا پهپادها.) (7)
6) تأمین منابع آموزشی در شرایط محدودیت(1)
– ذخیره منابع آموزشی فیزیکی: کتاب‌ها، دستورالعمل‌های چاپی، نقشه‌ها و ابزارهای آموزشی باید از قبل آماده باشند.
– استفاده از منابع محلی: بهره‌گیری از مربیان بومی یا بازنشسته‌های با تجربه نظامی که نیازی به زیرساخت پیچیده ندارند.
7) آموزش جامعه مدنی و خانواده‌ها(3)
– در شرایط جنگ، تنها نیروهای نظامی و سازمان‌ها نیستند که تحت تأثیر قرار می‌گیرند، بلکه خانواده‌ها و جامعه نیز باید آموزش ببینند. شامل:
– نحوه محافظت از کودکان در جنگ.
– ذخیره سازی منابع حیاتی (آب، غذا، دارو).
– شناسایی اخبار جعلی و پروپاگاندا.
8) ارزیابی مستمر و به‌روزرسانی آموزش‌ها (1)
– ایجاد سیستم بازخورد سریع برای بهبود دوره‌های آموزشی بر اساس شرایط متغیر جنگ.
– استفاده از گزارش‌های میدانی برای شناسایی نقاط ضعف و قوت برنامه‌های آموزشی.
راهنمای عملی آموزش منابع انسانی در سازمان‌ها در دوران جنگ
(نسخه کاربردی، مختصر و قابل اجرا)
1) اولویت‌بندی آموزش‌های ضروری
در شرایط جنگ، زمان و منابع محدود است. آموزش‌ها باید کوتاه، کاربردی و حیاتی باشند:
الف) آموزش‌های فوری بقا (برای همه کارکنان):
– نحوه پناهگیری در حملات هوایی (تمرین عملی هر ماه یکبار).
– کمک‌های اولیه پایه (پانسمان، احیای قلبی، کنترل خونریزی – حداقل ۴ ساعت آموزش عملی).
– روش‌های ارتباط اضطراری (مثلاً استفاده از رادیو موج کوتاه اگر اینترنت قطع شود).
ب) آموزش‌های امنیتی (ویژه مدیران و کارکنان حساس):
– حفاظت از اسناد حیاتی (نگهداری آفلاین، رمزگذاری، تخریب اضطراری مدارک).
– تشخیص اخبار جعلی و جنگ روانی (جلسه ۲ ساعته با مثال‌های واقعی).
ج) آموزش‌های انعطاف‌پذیری شغلي:
– اگر ۳۰٪ نیروها غایب باشند، چه کسانی می‌توانند جایگزین شوند؟ (تهیه ماتریس مهارت‌های داخلی).
– آموزش فشردهِ وظایف کلیدی به داوطلبان (مثلاً آموزش حسابداری مقدماتی به منشی برای پشتیبان‌گیری).
2) روش‌های اجرای سریع و کم‌هزینه
الف) جایگزین‌های آموزش حضوری:
– یادگیری از طریق گروه‌های واتساپ/تلگرام/ ايتا/ آي گپ/ روبيكا: ارسال روزانه یک نکته آموزشی (مثلاً امروز: روش ساختن پناهگاه موقت با میز اداری)
– استفاده از پیش‌ضبط شده‌ها: فیلم‌های ۵ دقیقه‌ای آموزش کمک‌های اولیه که روی هارد اداره ذخیره شود.
ب) تمرین‌های اجباری:
– هر فصل یک تخلیه اضطراری شبیه‌سازی شود (مثلاً زنگ خطر و تمرین رفتن به پناهگاه در ۳ دقیقه).
– مسابقه عملی مثلاً “کدام تیم می‌تواند با وسایل دفتر (کاغذ، نوار بسته‌بندی) یک برانکارد اضطراری بسازد؟”
3) مدیریت روانی کارکنان
– هر صبح جلسه ۱۰ دقیقه‌ای: ابتدا احوالپرسی و سپس اولویت‌های روز.
– تعیین “همیاران روانی”: افرادی با روحیه قوی که آموزش دیده‌اند تا به همکاران مضطرب گوش دهند.
– قانون ۵ دقیقه اخبار: ممنوعیت بحث سیاسی بیش از ۵ دقیقه در محیط کار برای کاهش تنش.
4) ابزارهای سریع برای مدیران
الف) چک‌لیست آمادگی جنگ برای منابع انسانی:
– آیا همه کارکنان محل پناهگاه را می‌دانند؟ □
– آیا نسخه پشتیبان از مهارت‌های کلیدی کارکنان وجود دارد؟ □
– آیا یک روش ارتباطی جایگزین (مثلاً رادیو) تست شده است؟ □
ب) جدول برنامه آموزشی فوری:
| موضوع | مدت زمان | روش اجرا | مسئول |
|————|————-|———-|————-|
| کمک‌های اولیه | ۴ ساعت | عملی با مانکن | آقای محمدی |
| امنیت سایبری | ۲ ساعت | ویدیو آفلاین | واحد IT |
5) اشتباهات ممنوع!
– حذف آموزش به بهانه کمبود وقت → حتی یک آموزش ۱۵ دقیقه‌ای هم جان افراد را نجات می‌دهد.
– تمرکز فقط بر مهارت‌های فنی→ در جنگ، روحیه‌دهی به اندازه تخصص مهم است.
– اطلاع‌رسانی مبهم → دستورالعمل‌ها باید شفاف و کوتاه باشد: “در صورت شنیدن آژیر، مستقیماً به زیرزمین بروید و پرونده قرمز را همراه داشته باشید.”
نتیجه‌گیری
در شرایط جنگ، آموزش منابع انسانی باید سریع، انعطاف‌پذیر و مبتنی بر واقعیت‌های میدان باشد. ترکیبی از آموزش‌های فنی، روان‌شناسی و رهبری می‌تواند سازمان‌ها و جامعه را در برابر چالش‌های جنگ مقاوم‌تر کند. همچنین، استفاده از فناوری‌های ساده و در دسترس، همراه با حفظ روحیه جمعی، نقش کلیدی در موفقیت این برنامه‌ها دارد. در جنگ، آموزش مساوي با بقا است. این راهنما را داشته باشيد و امروز با تیم منابع انسانی جلسه بگذارید.
الناز بيات
مدرس و محقق حوزه مديريت منابع انساني
منابع
1) کتاب “مدیریت منابع انسانی در شرایط بحران”(نوشته David A. Decenzo و Stephen P. Robbins).
2) مطالعات دانشگاه هاروارد Harvard Business Review درباره رهبری بحران.
3) استانداردها و راهنماهای بین‌المللی:
– راهنمای سازمان بین‌المللی کار (ILO) در مورد اشتغال و آموزش در شرایط بحران.
– دستورالعمل‌های صلیب سرخ و هلال احمر برای آموزش‌های امداد و نجات در جنگ.
– راهنمای سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای مدیریت سلامت روان در بحران.
– استاندارد ISO22301 (مدیریت تداوم کسب و کار در بحران)
– استاندارد ISO27001(مدیریت امنیت اطلاعات؛ دورکاری امن در بحران)
4) درس‌های آموخته شده از جنگ ایران و عراق(مطالعات مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی).
5) تجربیات نیروهای دفاعی اوکراین در جنگ اخیر (مطالعات مؤسسات امنیتی مانند RAND Corporation).
6) کتاب On Combat نوشته Dave Grossma بررسی استرس و عملکرد در جنگ).
7) مطالعات ناتو (NATO) درباره سیستم‌های ارتباطی در جنگ‌های مدرن.
8) کتاب مدیریت استرس در شرایط بحران نوشته جورج اورول و دیگران
