بررسی حقوقی قراردادهای کار در مشاغل خانگی و کسب‌وکارهای آنلاین بدون مکان ثابت
راضیه استادی
راضیه استادی ـ توانانیوز ، در دنیای امروز، شکل سنتی اشتغال در حال تغییر اساسی است. دیگر برای کار کردن، نیازی به حضور فیزیکی در محل کار، کارت زدن، یا میز مشخص نیست. هزاران نفر به صورت روزانه در خانه‌های خود، در صفحات مجازی یا از طریق پیام‌رسان‌ها، کسب درآمد می‌کنند. مشاغلی مثل فروشگاه‌های اینستاگرامی، تولید محتوای خانگی، خدمات مجازی، طراحی، ترجمه، آموزش آنلاین و بسیاری موارد دیگر، جزو مشاغل خانگی و بدون مکان ثابت به شمار می‌روند.
اما در پشت پرده این آزادی و انعطاف، خلأهایی جدی در زمینه حقوقی احساس می‌شود. کارفرمایان و کارکنان در این فضا، معمولاً بدون قرارداد، بدون آگاهی از حقوق و تعهدات خود، وارد همکاری می‌شوند؛ و در صورت بروز اختلاف، هیچ مبنای روشنی برای حل‌وفصل آن وجود ندارد.
بررسی حقوقی و نکات کلیدی
۱. ماهیت رابطه حقوقی (کارگر – کارفرما یا پیمانکار – کارفرما؟)
نخستین چالش، تعیین نوع رابطه حقوقی است. اگر کارگر از کارفرما دستور می‌گیرد، ساعات کاری مشخص دارد، و تحت نظارت او فعالیت می‌کند، رابطه تابع و مشمول قانون کار است. اما اگر فرد با استقلال کامل و بر اساس قرارداد پروژه‌ای فعالیت می‌کند، رابطه بیشتر پیمانکاری یا مشارکتی است.
نتیجه: نوع رابطه تعیین‌کننده تعهدات و حقوق طرفین است و باید در قرارداد شفاف شود.
۲. الزام به تنظیم قرارداد کتبی
در اغلب همکاری‌های مجازی، قرارداد شفاهی یا صرفاً پیام‌رسانی است. اما از نظر قانونی، برای اثبات حقوق، قرارداد مکتوب (حتی در قالب PDF یا پیام‌رسان با امضای دیجیتال یا تأیید هویت) اهمیت حیاتی دارد.
3. محل کار و بیمه
قانون کار برای کارگران در مشاغل خانگی نیز حق بیمه را الزامی می‌داند (بر اساس آیین‌نامه مشاغل خانگی). در نتیجه، کارفرمایان مجازی هم در صورت وجود شرایط تابعیت کار، ممکن است مکلف به بیمه‌کردن فرد شوند.
4. مالیات بر درآمد مشاغل خانگی و آنلاین
براساس بخشنامه‌های سازمان امور مالیاتی، کسب‌وکارهای آنلاین موظف به ثبت‌نام، اخذ کد مالیاتی، و پرداخت مالیات متناسب با درآمد خود هستند—even اگر مکان فیزیکی نداشته باشند.
5. حفظ حریم خصوصی و مالکیت فکری
در این مدل همکاری‌ها، افراد ممکن است اطلاعات خصوصی، محتوای اختصاصی یا رمزهای ورود صفحات را در اختیار کارفرما یا طرف مقابل بگذارند. در نبود بندهای محرمانگی، این اطلاعات می‌تواند مورد سوءاستفاده قرار گیرد.
پیشنهادات کاربردی برای وکلا، کارفرمایان و مشاوران
تنظیم نمونه‌قراردادهایی مخصوص مشاغل آنلاین با در نظر گرفتن موارد خاص آن‌ها، مثل عدم حضور فیزیکی، روش پرداخت آنلاین، تعهد به حفظ رمزهای عبور، محرمانگی اطلاعات، منع رقابت و…
آگاه‌سازی فریلنسرها و پیج‌داران در مورد امکان ثبت رسمی فعالیت، بیمه و مالیات.
توصیه به استفاده از ابزارهای دیجیتال امضای قرارداد، مانند PDFهای امضا‌شده با دست‌خط یا پلتفرم‌های امضای دیجیتال.
نتیجه‌گیری
با رشد سریع اقتصاد دیجیتال و فضای مجازی، اگر حقوق این گروه از کارگران و فریلنسرها نادیده گرفته شود، بروز اختلافات، تضییع حقوق و حتی نقض حریم خصوصی محتمل خواهد بود. نقش وکلا و مشاوران حقوقی در تنظیم قراردادهای دقیق، اطلاع‌رسانی حقوقی و پیشگیری از بروز اختلاف، از هر زمان دیگری پررنگ‌تر است.
نویسنده: راضیه استادی
محقق و وکیل دادگستری
