در شرایطی‌که وزیر صمت از وجود ۵۰هزار خودرو در گمرکات کشور خبر می‌دهد، ورود قطره‌چکانی خودروهای خارجی به کشور، جز التهاب بازار نتیجه دیگری نداشته است. با این حال به نظر می‌رسد با وجود چشم‌انتظاری ثبت‌نام کنندگان، اراده محکمی برای ترخیص این خودروها وجود ندارد.
به گزارش توانانیوز، وزیر صنعت، معدن و تجارت با اعلام اینکه برای 133هزار خودرو ثبت سفارش انجام شده، از وجود 50هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور خبر داد. عباس علی‌آبادی با بیان اینکه برنامه وزارت صمت رونق واردات است، گفته که «تاکنون ۱۳۳هزار خودروی وارداتی ثبت سفارش شده و از این تعداد، ۵۰هزار خودرو در گمرکات کشور است.» وی با تاکید بر اینکه روند واردات [و ترخیص و تحویل] تا حدودی کند است، تاکید کرده «به زودی این خودروها عرضه خواهند شد». علی‌آبادی این را هم گفته که تاکنون هشت‌هزار خودروی وارداتی به مردم تحویل داده شده است.
اظهارات وزیر صمت اما چند پرسش را در ذهن افکار عمومی ایجاد می‌کند. نخست اگر 50هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور وجود دارد، چرا ترخیص و تحویل نمی‌شوند؟ پرسش دوم اینکه چرا آمار ارائه‌شده از سوی وزیر صمت، با آمار اخیر گمرک و اظهارات چندی پیش وزیر اقتصاد همخوانی ندارد؟ همچنین این پرسش مطرح است که ارز این 50هزار دستگاه خودرو از کجا تامین شده است؟ آیا بانک مرکزی این ارز را تخصیص و پرداخت کرده است؟ یا واردکنندگان خود دست به کار شده‌اند؟ در کنار همه این پرسش‌ها البته یک ابهام و پرسش کلی نیز وجود دارد، اینکه چطور ناگهان آمار ورود خودرو به گمرکات کشور آن هم در نخستین ماه سال با چنین شدتی بالا رفته است؟
طبق اظهارات وزیر صمت، کل ثبت سفارش انجام‌شده برای واردات خودرو، 133هزار دستگاه است و تنها 30درصد این تعداد وارد گمرکات کشور شده است. این آمار را مقایسه کنید با وعده‌ای که سیاستگذار پس از ابلاغ آیین‌نامه داد و گفت 100هزار دستگاه خودرو تا انتهای 1401 و 100هزار دستگاه دیگر هم تا آخر بهار 1402 وارد می‌شود. مقایسه نشان می‌دهد تنها یک‌پنجم تعداد خودروهایی که قرار بود وارد شود، مهمان گمرکات کشور است و حتی میزان ثبت سفارش با وعده 200هزار دستگاهی نمی‌خواند. همچنین با در نظر گرفتن گذشت 20 ماه از ابلاغ آیین‌نامه خودرو، در این بازه زمانی به طور متوسط ماهی تنها دو‌هزار و 500دستگاه خودرو وارد کشور شده است. این در حالی است که در کشور روزانه بالای چهارهزار دستگاه خودرو به تولید می‌رسد. تفاوت این دو آمار از دو جهت اهمیت دارد. یکی اینکه با چنین وارداتی، شعار تنظیم بازار خودرو با کمک واردات، عملی نمی‌شود. دیگری هم اینکه واردات محدود فعلی هرگز خطری را متوجه تولید داخل نخواهد کرد و واردات تا رسیدن به خط قرمز تولید داخل راه زیادی دارد.
اما در باب پرسش نخست – چرا 50هزار خودروی وارداتی به گمرک (به گفته وزیر صمت) ترخیص و تحویل نمی‌شوند – باید بخش ترخیص و تحویل را از هم جدا کرد. طبق قواعد گمرک، برای ترخیص هر کالایی از جمله خودرو، واردکننده باید اظهارنامه را به گمرک تحویل دهد. در این اظهارنامه مواردی مانند مشخص کردن منشأ ارز و همچنین تاییدیه‌های موردنیاز برای واردات هر کالا، قید می‌شود و گمرک در صورت تایید آن، مجوز ترخیص را صادر خواهد کرد.
با توجه به این قاعده، 50هزار خودروی وارداتی به گمرک پس از تحویل اظهارنامه از سوی واردکنندگان و تایید آن از سوی گمرک امکان ترخیص دارند. بنابراین اینکه چرا 50هزار خودروی مورد ادعای وزیر صمت ترخیص نشده‌اند، به احتمال فراوان با موضوع اظهارنامه در ارتباط است. به عبارت بهتر، ممکن است اظهارنامه این خودروها از سوی واردکنندگان به گمرک ارائه نشده باشد، یا اظهارنامه‌ها در پروسه بررسی هستند یا اینکه گمرک به آنها ایراد گرفته است.
اگر فرض نخست را در نظر بگیریم، این موضوع بیش از هر مساله دیگری با موضوع ارز در ارتباط است. در واقع ممکن است واردکنندگان به دلیل عدم تخصیص ارز یا تردید درباره اینکه بانک مرکزی ارز تخصیص‌داده‌شده را بدهد، در تحویل اظهارنامه خودروهای وارداتی تعلل می‌کنند. روال کار معمولا به این شکل است که واردکنندگان خودرو پس از تعیین‌تکلیف تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی، خودروهای مدنظرشان را وارد گمرک می‌کنند. پس از ترخیص ارز از سوی بانک مرکزی، دو راه پیش روی واردکنندگان است. یکی اینکه با پول خود تامین ارز کرده و پس از واردات، ارز تخصیص‌داده‌شده‌شان را از بانک مرکزی بگیرند. راه دیگر نیز این است که واردکنندگان تا زمان دریافت ارز از بانک مرکزی صبر کرده و پس از آن، اقدام به واردات کنند. حال اتفاقی که گاهی رخ می‌دهد این است که واردکنندگان به‌عمد اظهارنامه خودروهای وارد‌شده را به گمرک ارائه نمی‌کنند، زیرا بانک مرکزی ارز تخصیصی آنها را نمی‌دهد. در واقع آنها دچار این تردید می‌شوند که اگر اظهارنامه را بدهند و خودروهایشان را ترخیص کنند، آیا بانک مرکزی باز هم ارز تخصیص‌داده‌شده را می‌دهد یا حالا که واردکنندگان خود تامین ارز کرده‌اند، این را توفیقی اجباری تلقی کرده و ارزی به آنها نمی‌دهد؟
به دلیل همین تردید است که واردکنندگان خودرو معمولا خودروهای وارد‌شده را تا زمان تعیین‌تکلیف قطعی ارز اختصاصی بانک مرکزی، اظهار نمی‌کنند. از همین رو شاید 50هزار دستگاه خودروی وارداتی مورد ادعای وزیر صمت نیز درگیر همین حاشیه شده باشد. جمع‌بندی این ماجرا این است که با فرض وجود 50هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور، تا وقتی اظهار نشوند، عملا امکان ترخیص عرضه ندارند. در واقع خودروی اظهار‌نشده به گمرک، به نوعی حکم خودروی وارد‌نشده را دارد. اما بخش دوم این پرسش، یعنی چرایی عدم‌تحویل تمام خودروهای ترخیصی، می‌تواند با مسائلی مانند پروسه شماره‌گذاری خودروها در ارتباط باشد. گفته می‌شود پروسه شماره‌گذاری یک خودروی تازه‌وارد نزدیک به 45 روز طول می‌کشد.
ناهمخوانی در آمار واردات
اما پرسش و ابهام دیگری که درباره حضور 50هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور وجود دارد، ناهمخوانی این آمار با آمارهای گمرک و وزیر اقتصاد است. گمرک کشور اوایل امسال اعلام کرد در سال گذشته حدود 11هزار و 300دستگاه خودرو به ارزش 224میلیون یورو وارد شده است. همچنین وزیر اقتصاد گفت ۲۰هزار دستگاه خودرو در آستانه ورود به گمرکات کشور قرار دارند. احسان خاندوزی این را هم گفت که در سال قبل ۱۷هزار و ۳۰دستگاه خودرو وارد گمرکات کشور شده است. به گفته وی، از این تعداد، ۱۱هزار و ۳۰۰دستگاه ترخیص و نیمی از آنها پلاک شده‌اند.
با توجه به این دو آمار، اگر فرض بگیریم طی حدودا دو هفته‌ای که وزیر صمت خبر از واردات 20هزار دستگاه خودرو به کشور داده، واقعا این تعداد خودرو وارد گمرکات شده باشند، باز هم با آمار وزیر صمت همخوانی ندارد. وزیر صمت می‌گوید 50هزار خودرو در گمرک است، حال آنکه با تجمیع 20هزار خودرویی که فرض گرفته‌ایم در دو هفته گذشته وارد شده‌اند و 17هزار خودروی وارداتی سال گذشته، جمع آنها به 37هزار دستگاه می‌رسد. تازه از این عدد باید هشت‌هزار خودروی تحویلی به متقاضیان را که دیگر در گمرک نیستند، کم کرد. با این حساب، آمار گمرک و وزیر اقتصاد می‌گوید در حال حاضر نهایتا باید 29هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور وجود داشته باشد.
به‌هر‌حال وجود ابهامات و پرسش‌های مطرح‌شده در این گزارش نشان می‌دهد پروسه واردات خودرو به دلیل خطاهای سیاستگذار، به‌خصوص دستوری کردن واردات و بر هم زدن روال سابق (که کارکرد نسبتا درستی داشت)، روند مناسبی ندارد و به‌نوعی هم واردکنندگان و هم متقاضیان خودروهای خارجی، سردرگم شده‌اند. قرار بود با کمک واردات خودرو، بازار تنظیم شود و قیمت‌ها بشکند، اما هیچ‌کدام از این اتفاقات فعلا رخ نداده است و به نظر می‌رسد رانتی جدید نصیب بازار شده است/دنیای اقتصاد
